Shqelmi i lirisë

Lotët e parë

Më 4 maj 1980, në stadiumin simpatik postmodern të Splitit, në guaskën e Adriatikut, Hajduku nikoqir (i dashur për shumë kosovarë/shqiptarë) luante kundër Crvena Zvezdës së Beogradit ndeshjen e kampionatit të Jugosllavisë së atëhershme. Ndeshje rutinë e kampionatit në shtetin, ende, të patrazuar. Derisa po zhvillohej ndeshja, erdhi lajmi për vdekjen e presidentit të shtetit, Josip Broz Titos. Lojtarët, referët, trajnerët, spektatorët, kroatë e serbë e të tjerë që mund të kenë qenë në fushë apo jashtë saj, u lëshuan në lot. Kishte vdekur krijuesi i Jugosllavisë, simboli i saj, njeriu që i kishte bërë bashkë armiqtë e deridjeshëm dhe kishte krijuar një model komunizmi fluid që ishte bërë shpresë për regjimet e tjera komuniste, shumë më të egra, të Evropës Lindore. Me lot në sy, do të fillohej të këndohej himni i Titos, “Shoku Tito, ne të betohemi”.

Lotët e asaj dite derdheshin vërtetë ndoshta për Titon, por simbolizonin fillimin e shumë lotëve, të vuajtjeve, të krizave e shkatërrimeve që do ta përfshinin shtetin e dikurshëm të përbashkët. Ngjarjet që do të pasonin sidomos nga 1985-a e tutje, pas ngjitjes në skenën politike të Slobodan Miloševićit, do ta çonin sigurt drejt fundosjes gjithçka – jetët, njerëzit, karrierat, shpresat, lumturinë, shoqërinë. Fushat sportive kanë qenë shpeshherë arenat ku janë ndeshur dallimet politike, sociale, klasore. E tillë ka qenë edhe fusha e blertë e stadiumit Maksimir, në Zagreb, me 13 maj 1990 – 10 vite pas derdhjes së përbashkët të lotëve të kroatëve e serbëve për Titon.

Këtë herë, dy popuj historikisht rivalë, rivalë edhe brenda Jugosllavisë për supremaci, kroatët e serbët, do ta kulmonin shthurjen e Jugosllavisë në këtë ndeshje të pazhvilluar. Crvena Zvezda ishte këtë herë mysafire e Dinamos në Zagreb. Ajo ishte ekipi më i mirë i kohës dhe vetëm një vit më pas do të shpallej edhe kampione e Evropës dhe e botës. Në vete përmbante Dragan Stojkovićin, Dejan Savićevićin, Robert Prosinečkin, Darko Pančevin, Siniša Mihajlovićin, Dragiša Binićin e të tjerë. Kurse, Dinamoja e Zagrebit përbëhej nga yjet e rinj kroatë që në vitin 1998 Kroacinë do ta bënin të bronztë në Kampionatin Botëror në Francë – Zvonimir Bobani, Davor Šukeri, Dražen Ladići dhe Kujtim Shala në mes tjerësh. Në letër të barabartë, në praktikë me Zvezdën favorite, por derbi i përjetshëm i klubit më të madh kroat dhe atij serb.

Lotët e fundit

Fitili u ndez në tribuna. Vështirë të thuhet se kush e inicioi, por Željko Ražnjatović Arkani famëkeq, para se të vihej në krye të paramilitarëve serbë dhe të bënte krime në Bosnje e Kosovë, ishte atëbotë prijësi i tifozëve të zjarrtë të Zvezdës, të quajtur Delije, të instrumentalizuar nga nacionalizmi serb i Miloševićit dhe i mashës së tij, Arkanit. Ky i fundit ka qenë në stadium atë ditë. Ithtarët e tij filluan t’i demolojnë karriget dhe ta vënë në zjarr stadiumin. Grupimi nikoqir, Bad Blue Boys, nuk u vonua me kundërpërgjigje. Grupe sporadike filluan të ndeshen në tribuna. Pjesëtarët e Bad Blue Boys filluan të zbarkojnë në fushë me synim për të ngarendur drejt tribunës përballë. Në skenë doli policia e cila sipas vlerësimeve të akterëve të kohës atë ditë përbëhej në shumicë nga serbët. Policët nuk i kursyen shkopinjtë ndaj tifozëve, kryesisht atyre kroatë.

Lojtarët e Dinamos u ngujuan në mes. Ishte fusha e tyre, nuk kërcënoheshin nga tifozët serbë. Provuan ta vënë rendin, provuan t’i pengojnë policët nga brutaliteti. Në mesin e tyre, kapiteni 22-vjeç i Dinamos, Zvonimir Bobani u kacafyt me një polic. Ky e sulmoi atë, Bobani u largua me vrap. Mes tyre sigurisht pati shkëmbim fjalësh, me gjasë jo të hijshme. Kapiteni blu u kthye përnjëherë, filloi të vraponte drejt policit dhe iu hodh përmbi, e shqelmoi, e rrëzoi policin. Ky gjest do të përsëritet me miliona herë në TV. Tok me gjermanët mbi Murin e Berlinit apo vrasjen e Çausheskut në Rumani, do të jetë një simbol tjetër i rrënimit të komuninizmit në Evropë. Ky ishte shqelmi i lirisë, i mbrojtjes së njeriut nga brutaliteti policor. Ky sulm u bë simbol i rezistencës dhe përpjekjes kroate për pavarësi, u bë motivim për një ideal i cili tanimë nuk kishte të ndalur dhe do të rridhte. Atë ditë, sipas shumëkujt, filloi “lufta kroate për mbrojtjen e atdheut”.

Pjesa tjetër është histori në vete, të cilën të gjithë e përjetuam dhe e mbajmë në mend.

Fatura për Bobanin ishte e lartë. Edhe pse ishte njëri prej lojtarëve kryesorë të kampionatit botëror për të rinj me 1987 kur Jugosllavia u bë kampione bote dhe me 1990 ishte një lojtar i suksesshëm, ai nuk u ftua për ekipin jugosllav që mori pjesë në kampionatin botëror Italia ’90. Davor Šukeri nuk luajti asnjë minutë dhe Andrej Panadići ishte lojtari i vetëm tjetër i ftuar nga Dinamoja për Itali. Mirëpo, Bobanin dhe Kroacinë nuk kishte më kush ta ndalte. Bobani do të bëhej lojtari kyç i ekipit më të mirë të kohës, Milanit. Kurse, tok me Šukerin, Bokšićin, Asanovićin, Prosinečkin, Bilićin, Štimacin, Stanićin, Ladićin, Jarnin e Koznikun, nën udhëheqjen e Ćiro Blaževićit, do ta fitonte, si kapiten, vendin e tretë në kampionatin botëror Franca ’98.